Жоңғар Шапқыншылығы: Қазақ Шаруашылығына Тигізген Ауыр Зардаптары

Сәлем, достар! Бүгін біз қазақ тарихындағы ең бір ауыр кезеңдердің бірі – Жоңғар шапқыншылығы туралы әңгімелесеміз. Бұл шапқыншылық қазақ халқының өміріне, әсіресе шаруашылығына орасан зор зардаптар әкелді. Жоңғар басқыншылығының салдарынан қазақтардың мал шаруашылығы, егін шаруашылығы және сауда жолдары қатты қиындықтарға тап болды. Келіңдер, осы жайттарды егжей-тегжейлі талдап көрейік.

Мал шаруашылығына тигізген зардаптары

Ең алдымен, жоңғар шапқыншылығының мал шаруашылығына тигізген әсеріне тоқталайық. Сіздер білесіздер, көшпелі қазақтар үшін мал – байлық көзі ғана емес, күнделікті өмірдің негізі. Жоңғарлардың жорықтары мал басын қыруға, мал жайылымдарынан айыруға, қазақтарды қоныс аударуға мәжбүр етті. Бұл жағдайлар мал шаруашылығының күйреуіне әкелді.

Біріншіден, жоңғарлар малды жаппай айдап әкетті. Мал – қазақтардың негізгі азық-түлік көзі, киім-кешек пен баспананың материалы болды. Малдан айырылу қазақтарды аштыққа, тозуға және әлсіреуге ұшыратты. Мысалы, жылқы малының жоғалуы көшпелілердің жылдам қозғалу мүмкіндігін шектеді, ал сиыр мен қойдың азаюы халықтың тамақ пен киімге деген қажеттілігін қанағаттандыруды қиындатты. Жоңғарлардың малды басып алуы халықтың әл-ауқатының күрт төмендеуіне әкелді.

Екіншіден, жоңғар шапқыншылығы мал жайылымдарының қирауына және қысқаруына әкелді. Соғыс қимылдарының салдарынан жерлер бүлінді, жайылымдарда оттар шығып, мал жайылымына жарамсыз болды. Бұл жағдай малдың азығының азаюына, малдың арықтауына және ауруға шалдығуына әкелді. Қазақтар жаңа жайылымдар іздеп, қиын жағдайларда көшуге мәжбүр болды. Бұл көшулер әдеттегідей қауіпсіз емес еді, жол бойындағы қиындықтар мен қауіптер қазақтардың өміріне қауіп төндірді.

Үшіншіден, жоңғарлардың тұрақты соғыс қимылдары мал шаруашылығының дамуын тежеді. Шаруалар мал бағуға және оны ұдайы көбейтуге уақыт таба алмады, өйткені олар әрдайым жаудан қорғануға немесе қашып құтылуға мәжбүр болды. Бұл жағдай мал шаруашылығының дағдарысқа ұшырауына, мал санының азаюына және халықтың азық-түлікке деген қажеттілігінің қанағаттанбауына әкелді. Жалпы, жоңғар шапқыншылығының мал шаруашылығына тигізген зардаптары қазақ халқының өміріне үлкен қасірет әкелді.

Егін шаруашылығына тигізген зардаптары

Енді жоңғар шапқыншылығының егін шаруашылығына тигізген әсеріне тоқталайық. Қазақтар көшпелі халық болғанымен, олардың арасында егін шаруашылығымен айналысатындар да болды. Жоңғар шапқыншылығы бұл салаға да ауыр соққы берді.

Біріншіден, жоңғарлар қазақ жерлерін басып алып, егін алқаптарын қиратты. Егіншілердің жерлері талан-таражға ұшырады, егіндері өртенді, ауылдары қирады. Бұл жағдай халықты аштыққа ұшыратты, себебі астық пен басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін алу мүмкіндігі шектелді. Мысалы, оңтүстік аймақтардағы егіншілікпен айналысатын қазақтар жоңғарлардың шабуылынан қатты зардап шекті, олардың егін алқаптары мен суару жүйелері қиратылды.

Екіншіден, жоңғар шапқыншылығы егіншілердің қауіпсіздігін бұзды. Егіншілер егін егу және жинау кезінде үнемі қауіп-қатерде болды. Жоңғарлардың шабуылынан қорғану үшін олар өз жұмыстарын тастап, қашуға мәжбүр болды. Бұл егіншіліктің дамуын тежеп, халықтың азық-түлікке деген қажеттілігін қамтамасыз етуді қиындатты.

Үшіншіден, жоңғар шапқыншылығы егін шаруашылығының инфрақұрылымына зардап келтірді. Суару жүйелері, диірмендер және басқа да егіншілікке қажетті құралдар қирады немесе жойылды. Бұл егіншілікті қалпына келтіруді қиындатты және ұзақ уақыт бойы егін шаруашылығының дамуын тежеді. Мысалы, суармалы егіншілікпен айналысатын аймақтарда су каналдары мен тоғандар қирап, егіншілік мүмкін болмай қалды.

Сауда жолдарына тигізген зардаптары

Сонымен қатар, жоңғар шапқыншылығы сауда жолдарына да кері әсерін тигізді. Қазақ жері ежелден сауда жолдарының торабы болғандықтан, бұл жағдай қазақ халқының экономикасына үлкен нұқсан келтірді.

Біріншіден, жоңғарлар сауда жолдарын басып алып, саудагерлерге шабуыл жасады. Сауда керуендері тоналып, саудагерлер өлтірілді немесе тұтқындалды. Бұл жағдай сауданың тоқтап қалуына, тауарлардың жеткізілуінің қиындауына және бағалардың өсуіне әкелді. Мысалы, Ұлы Жібек жолының қазақ жері арқылы өтетін бөлігіндегі сауда тоқтап, қазақтардың саудадан түсетін табысы азайды.

Екіншіден, жоңғар шапқыншылығы қалалар мен сауда орталықтарының қирауына әкелді. Қалалар қирады, базарлар мен сауда орындары жойылды. Бұл жағдай саудагерлердің қалаларға келуіне және сауда жасауына кедергі келтірді. Мысалы, Түркістан, Сайрам және басқа да қалалар жоңғарлардың шабуылынан зардап шегіп, сауда орталықтары ретіндегі маңызын жоғалтты.

Үшіншіден, жоңғарлардың соғыс қимылдары сауда жолдарының қауіпсіздігін бұзды. Сауда жолдарындағы қарақшылық, шабуылдар және қауіп-қатерлер саудагерлердің жол жүруіне кедергі келтірді. Бұл сауданың дамуын тежеп, экономиканың құлдырауына әкелді. Мысалы, сауда жолдарының қауіпсіздігінің төмендеуі саудагерлердің қазақ жерін айналып өтуіне әкелді, бұл қазақтардың саудадан түсетін табысын азайтты.

Қорытынды

Жоңғар шапқыншылығы қазақ халқының шаруашылығына ауыр зардаптар әкелді. Мал шаруашылығы, егін шаруашылығы және сауда жолдары қирады, халық аштыққа ұшырады, экономика құлдырады. Бірақ, қазақ халқы барлық қиындықтарға төтеп беріп, тәуелсіздігін сақтап қалды. Бұл біздің халқымыздың батылдығы мен төзімділігінің тарихындағы жарқын беттерінің бірі болып қала бермек. Енді бұл тақырып бойынша сұрақтарыңыз болса, қоя беріңіздер, достар! Мен сіздерге көмектесуге әрдайым дайынмын. Алдағы уақытта тарихтың қызықты сәттері туралы әңгімелесуді жалғастырамыз! Сау болыңыздар!