Тууранды Сөздөр: Сүйлөмдөрдү Табуу Жолдору

Тууранды сөздөр, достор, тилибиздин көркүн ачып, сүйлөмдөрүбүзгө жан киргизип турган укмуштуу кубулуш экенин билесиңерби? Алар аркылуу биз дүйнөнү сезип, үндөрдү туурап, жада калса кыймыл-аракеттерди да сүрөттөп бере алабыз. Бул макалада тууранды сөздөрдүн эмне экенин, алардын кандай түрлөрү бар экенин жана сүйлөмдөрдө кантип колдонуларын тереңирээк карап чыгабыз. Анда эмесе, кызыктуу саякатка аттаналы!

Тууранды сөз деген эмне?

Тууранды сөз – бул кандайдыр бир үндү, көрүнүштү же кыймылды туурап жасалган сөз. Мисалы, «тарс», «чык», «мөө» деген сөздөр баарыбызга тааныш. Алар тилибиздеги эң байыркы сөздөрдүн бири болуп саналат жана адамдар дүйнөнү кандай кабыл алганын көрсөтүп турат. Тууранды сөздөр бизге нерселердин чыныгы табиятын элестетүүгө жардам берет, сүйлөмдөрүбүздү кызыктуу жана жандуу кылат. Алар аркылуу биз айлана-чөйрөнү сезебиз жана башкаларга жеткире алабыз.

Тууранды сөздөрдүн түрлөрү

Тууранды сөздөр маанисине жана эмнени туураганына жараша ар кандай түрлөргө бөлүнөт. Келгиле, алардын негизгилерине токтололу:

1. Үн тууранды сөздөр: Булар ар кандай үндөрдү туураган сөздөр. Мисалы, жаныбарлардын үндөрү («мөө», «үргүлөө»), табияттын үндөрү («шаркыроо», «шуу») же башка нерселердин үндөрү («тарс», «чык»). Үн тууранды сөздөр бизге окуяны элестетүүгө жана анын ичинде жүргөндөй сезүүгө жардам берет. Мисалы, «Эшик тарс жабылды» деген сүйлөмдү окуганда, эшиктин катуу жабылганын элестете алабыз.
2. Кыймыл-аракет тууранды сөздөр: Бул сөздөр кыймыл-аракетти же абалды туурап көрсөтөт. Мисалы, «чайпалуу», «быркыроо», «жалт-жулт» деген сөздөр кыймылдын же абалдын кандай болгонун сүрөттөп берет. Кыймыл-аракет тууранды сөздөр бизге окуянын динамикасын сезүүгө жана анын кандай өнүгүп жатканын түшүнүүгө жардам берет. Мисалы, «Суу чайпалып жатты» деген сүйлөмдү окуганда, суунун акырын кыймылдап жатканын элестете алабыз.
3. Түс тууранды сөздөр: Бул сөздөр түстөрдү же жарыкты туурап көрсөтөт. Мисалы, «жалт-жулт», «кылкылдак» деген сөздөр түстүн же жарыктын кандай экенин сүрөттөп берет. Түс тууранды сөздөр бизге окуянын көрүнүшүн элестетүүгө жана анын кандай түстө экенин түшүнүүгө жардам берет. Мисалы, «Асман кылкылдак көк болуп турду» деген сүйлөмдү окуганда, асмандын ачык көк түстө экенин элестете алабыз.

Сүйлөмдөрдө тууранды сөздөрдү колдонуу

Тууранды сөздөр сүйлөмдөрдү байытып, аларды кызыктуу жана жандуу кылат. Алар аркылуу биз окуяны элестетип, үндөрдү угуп, кыймыл-аракетти сезе алабыз. Келгиле, сүйлөмдөрдө тууранды сөздөрдү кантип колдонуу керектигин карап чыгалы:

• Сүрөттөө үчүн колдонуу: Тууранды сөздөр окуяны же көрүнүштү сүрөттөө үчүн колдонулат. Мисалы, «Жамгыр шаркырап жаап жатты» деген сүйлөмдө «шаркырап» деген тууранды сөз жамгырдын кандай жаап жатканын сүрөттөп берет.
• Окуяны жандуу кылуу үчүн колдонуу: Тууранды сөздөр окуяны жандуу кылып, окурмандарды анын ичинде жүргөндөй сезүүгө жардам берет. Мисалы, «Эшик тарс жабылып, бөлмө ичинде тынчтык орноду» деген сүйлөмдө «тарс» деген тууранды сөз эшиктин катуу жабылганын элестетип, окуяны жандуу кылат.
• Көңүл буруу үчүн колдонуу: Тууранды сөздөр окуяга көңүл буруу үчүн колдонулат. Мисалы, «Бала мөө деп ыйлап жатты» деген сүйлөмдө «мөө» деген тууранды сөз баланын ыйлаганына көңүл бурат.

Тууранды сөздөрдү табуу жолдору

Тууранды сөздөрдү табуунун бир нече жолу бар. Алардын эң кеңири таралгандары төмөнкүлөр:

1. Сөздүктөрдү жана энциклопедияларды колдонуу: Сөздүктөрдө жана энциклопедияларда тууранды сөздөрдүн тизмеси жана алардын мааниси берилген. Бул ресурстарды колдонуу менен сиз көптөгөн тууранды сөздөрдү таба аласыз.
2. Адабиятты окуу: Адабиятта тууранды сөздөр көп колдонулат. Китептерди, ырларды жана башка адабий чыгармаларды окуу менен сиз көптөгөн тууранды сөздөрдү таба аласыз жана алардын контекстте кандай колдонулганын түшүнө аласыз.
3. Айлана-чөйрөгө көңүл буруу: Айлана-чөйрөдөгү үндөрдү, көрүнүштөрдү жана кыймыл-аракеттерди угуу жана көрүү менен сиз көптөгөн тууранды сөздөрдү таба аласыз. Бул сөздөрдү жазып алып, алардын маанисин изилдеңиз.

Тууранды сөздөрдүн мисалдары

Төмөндө тууранды сөздөрдүн мисалдары келтирилген:

• Үн тууранды сөздөр:
  • Мөө
  • Үргүлөө
  • Шаркыроо
  • Тарс
  • Чык
• Кыймыл-аракет тууранды сөздөр:
  • Чайпалуу
  • Быркыроо
  • Жалт-жулт
  • Кылкылдак
• Түс тууранды сөздөр:
  • Жаркыроо
  • Көгүлтүр

Корутунду

Тууранды сөздөр – бул тилибиздин байлыгы жана алар аркылуу биз дүйнөнү сезебиз, үндөрдү туурап, кыймыл-аракеттерди сүрөттөп бере алабыз. Аларды сүйлөмдөрдө колдонуу менен биз окуяны жандуу кылып, окурмандарды анын ичинде жүргөндөй сезүүгө жардам бере алабыз. Тууранды сөздөрдү табуунун көптөгөн жолдору бар, алардын эң кеңири таралгандары сөздүктөрдү колдонуу, адабиятты окуу жана айлана-чөйрөгө көңүл буруу болуп саналат. Андыктан, келгиле, тууранды сөздөрдү колдонуп, тилибизди байыталы жана сүйлөмдөрүбүздү кызыктуу кылалы!

Эми, достор, тууранды сөздөр жөнүндө көбүрөөк билдиңиздер деп ойлойм. Бул маалымат силерге кыргыз тилин жакшыраак түшүнүүгө жана аны байытууга жардам берет деген үмүттөмүн. Ар дайым изденип, үйрөнүп, тилибизди сүйүп жана сыйлап жүрөлү! Тилибиз – биздин баа жеткис мурасыбыз!