Тоголок Молдо: Өмүр Баяны, Чыгармачылыгы Жана Баалуулуктары

Салам, достор! Бүгүн биз кыргыз элинин сыймыгы болгон, залкар акын – Тоголок Молдо тууралуу сөз кылабыз. Келиңиздер, анын өмүр жолуна, чыгармачылыгына жана калтырган мурасына саякат жасап, кызыктуу фактыларды чогуу карап көрөлү. Бул макала сизге Тоголок Молдонун чыгармачылыгын тереңирээк түшүнүүгө жана анын кыргыз маданиятындагы ордун баалоого жардам берет деп ойлойм.

Тоголок Молдо ким болгон? Жашоо турмушу

Тоголок Молдо – кыргыз элине кеңири таанымал болгон акын, комузчу жана манасчы. Чыныгы аты – Байгелди. Ал 1860-жылы Кыргызстандын Ысык-Көл облусундагы Кеген-Корум айылында жарык дүйнөгө келген. Жаш кезинде ата-энесинен эрте ажырап, турмуштун оор сыноолоруна туш болгон. Бирок, тагдырдын оор сыноолоруна карабай, ал билим алууга, өзүн өнүктүрүүгө умтулган. Бала кезинен эле акылдуулугу, зээндүүлүгү менен айырмаланып, курч тилдүүлүгү жана таамай сүйлөгөнү менен элдин сүймөнчүгүнө айланган. Анын жашоосу татаал болгону менен, ал ар дайым жашоого болгон сүйүүсүн, оптимизмин сактап, чыгармачылык менен алектенген. Тоголок Молдонун чыгармачылыгы кыргыз элинин руханий байлыгын арттырып, элдин жүрөгүнөн түнөк тапкан. Анын ырларында элдин жашоосу, мүдөөсү, тилеги, махабаты жана табиятка болгон сүйүүсү чагылдырылган.

Тоголок Молдонун балалык жана жаштык кези өтө оор шарттарга туш келген. Ал ата-энесинен эрте ажырап, жетим калган. Бирок, ошол кыйынчылыктарга карабастан, билимге умтулуп, өзүн өнүктүрүүгө аракет кылган. Ал сабатсыздыгын жоюу үчүн көп күч жумшаган. Ошол кезде билим алуу мүмкүнчүлүгү чектелүү болгондуктан, ал молдолордон, дин кызматкерлеринен сабак алып, араб тамгаларын үйрөнгөн. Араб тилин үйрөнүү менен ал илим-билимге болгон кызыгуусун арттырып, ошол эле учурда элдик оозеки чыгармачылыкты да изилдеген. Ал өзүнүн чыгармаларында элдин турмушун, кыял-тилектерин, табиятты сүрөттөгөн. Анын чыгармаларында мекенге болгон сүйүү, адамдык касиеттер даңазаланган. Тоголок Молдонун чыгармачылыгынын негизги темалары – бул элдин тагдыры, жаратылыштын кооздугу, адамдардын ортосундагы мамилелер. Ал өзүнүн ырларында жөнөкөйлүк, терең маани, жана таамай сөздөрдү колдонуп, окурмандардын жүрөгүнө жеткен. Ошентип, Тоголок Молдо турмуштун оор сыноолоруна моюн бербей, билимге умтулуунун, чыгармачылыктын үлгүсүн көрсөткөн. Анын жашоосу жана чыгармачылыгы кыргыз элине руханий байлык тартуулап, келечек муундарга үлгү болгон.

Сабатсыздыкты кантип жойгон?

Тоголок Молдонун сабатсыздыгын жоюу жолу өтө кызыктуу жана татаал болгон. Ал жаш кезинде билим алуу мүмкүнчүлүгүнөн кур калган. Себеби, ал кезде мектептер жана билим берүү мекемелери аз болгон. Бирок, ал билимге болгон умтулуусун эч качан жоготкон эмес. Ал сабаттуу болуунун ар кандай жолдорун издеген. Молдолордон сабак алып, араб тамгаларын үйрөнгөн. Араб тилин үйрөнүү ага илим-билимдин эшигин ачкан. Ал диний китептерди окуп, өзүнүн билимин кеңейткен. Мындан тышкары, эл арасындагы акылдуу, билимдүү адамдардан кеңештер алып, алардан таалим-тарбия алган. Тоголок Молдонун сабаттуулукка болгон аракети анын чыгармачылыгына чоң таасир эткен. Сабаттуу болуу ага өз оюн так жана таамай билдирүүгө, элдин алдына чыгармаларын жарыялоого мүмкүнчүлүк берген. Ал өзүнүн ырларында элдин жашоосун, кыял-тилектерин, максаттарын чагылдырган. Ошентип, Тоголок Молдонун сабатсыздыгын жоюу жолунда көрсөткөн эрдиги, анын чыгармачылыгынын өнүгүшүнө жол ачкан. Анын жашоосу билим алууга умтулган адамдар үчүн үлгү болуп саналат. Анын башынан өткөн окуялар адамдарды билимге, талыкпаган эмгекке жана максаттуулукка үндөйт.

Эмне үчүн ал Тоголок Молдо атыгып калган?

Тоголок Молдо атынын пайда болуу тарыхы да кызыктуу. Анын чыныгы аты – Байгелди, бирок ал кичинекей кезинен эле чоң денелүү, тоголок келгендиктен, айылдаштары аны Тоголок деп атап коюшкан. Кийинчерээк ал молдо болуп, диний билим алгандан кийин Молдо деген наам тагынган. Ошентип, анын аты Тоголок Молдо болуп калган. Бул ысым анын сырткы келбетине жана кесибине байланыштуу коюлган. Тоголок Молдо аты кыргыз элинин арасында кеңири таанылып, анын чыгармачылыгы менен бирге даңазаланган. Бул ысым акындын жөнөкөйлүгүн, элге жакындыгын дагы бир жолу далилдеп турат. Тоголок Молдо аты анын чыгармачылыгына, акындык талантына эч кандай тоскоолдук жараткан эмес. Тескерисинче, бул ысым аны эл арасында таанымал кылып, анын чыгармаларын кеңири жайылтууга шарт түзгөн. Тоголок Молдонун ысымы кыргыз маданиятынын символуна айланып, анын чыгармалары менен бирге жашап келе жатат. Ал эми анын ысмы, бүгүнкү күндө, кыргыз элинин сыймыгы болуп эсептелет.

Көркөм сөз өнөрүнө кызыгып калуусунда кимдин түрткүсү күчтүү болгон?

Тоголок Молдонун көркөм сөз өнөрүнө кызыгуусуна көптөгөн факторлор таасир эткен. Бирок, анын ичинен айрым адамдардын жана окуялардын таасири өзгөчө болгон. Алгач, анын туулган жериндеги элдик оозеки чыгармачылыктын таасири чоң болгон. Эл арасында айтылып жүргөн жомоктор, дастандар, ырлар Тоголок Молдонун жүрөгүн козгоп, анын чыгармачылыкка болгон кызыгуусун арттырган. Экинчиден, анын билим алууга болгон умтулуусу, диний билимге кызыгуусу да көркөм сөз өнөрүнө кызыгуусуна түрткү болгон. Молдолордон сабак алып, диний китептерди окуу анын дүйнө таанымын кеңейткен. Үчүнчүдөн, айланасындагы акылдуу, билимдүү адамдардын таасири да чоң болгон. Алар менен баарлашуу, кеңеш алуу анын чыгармачылык шыгын өркүндөткөн. Мындан тышкары, Тоголок Молдонун таланты жана табигый шыгы анын көркөм сөз өнөрүнө кызыгуусун күчөткөн. Ал табиятты, адамдардын турмушун көрө билген, сезе билген. Ошондуктан, анын ырлары жөнөкөйлүгү, терең мааниси менен окурмандардын жүрөгүнөн түнөк тапкан. Тоголок Молдонун көркөм сөз өнөрүнө кызыгуусуна таасир эткен факторлордун жыйындысы анын улуу акын болуп калышына шарт түзгөн.

Акындык жана манасчылык өнөрү

Тоголок Молдонун акындык жана манасчылык өнөрү кыргыз маданиятында өзгөчө орунду ээлейт. Ал өзүнүн ырларында элдин турмушун, кыял-тилектерин, табияттын кооздугун сүрөттөгөн. Анын ырларында мекенге болгон сүйүү, адамдык касиеттер даңазаланган. Тоголок Молдонун ырлары жөнөкөйлүгү, терең мааниси, жана таамай сөздөрү менен окурмандардын жүрөгүнөн түнөк тапкан. Манасчылык өнөрүнө келсек, Тоголок Молдо “Манас” эпосун билген жана аны айтып жүргөн. Ал эпостун мазмунун терең түшүнгөн жана аны элге жеткирүүгө аракет кылган. Бул анын кыргыз элинин маданиятына кошкон зор салымы болгон. Тоголок Молдонун акындык жана манасчылык өнөрү анын чыгармачылыгынын эки негизги багыты болгон. Ал өзүнүн ырларында элдин турмушун, кыял-тилектерин чагылдырып, ошол эле учурда “Манас” эпосун жайылтууга салым кошкон. Бул анын кыргыз маданиятындагы ордун ого бетер жогорулаткан. Анын акындык жана манасчылык өнөрү кыргыз элине руханий байлык тартуулап, келечек муундарга үлгү болуп кала бермекчи. Тоголок Молдонун чыгармачылыгы кыргыз элинин руханий дүйнөсүн байытып, анын маданиятын өнүктүрүүгө зор салым кошкон.